Bij het hanteren van agressieve situaties maken we een onderscheid tussen drie grote types van agressie. Zo spreken we respectievelijk over frustratieagressie, instrumentele agressie, en pathologische agressie. Elk type heeft zijn eigen kenmerken én een eigen "gebruiksaanwijzing" ... Hier volgen enkele tips om het onderscheid tussen de verschillende types te maken. In een volgende bijdrage bieden we een leidraad om bij iedere vorm op de meest effectieve wijze te reageren.
Frustratieagressie
In heel wat gevallen is agressie een ongecontroleerde ontlading van opgebouwde en opgekropte woede. Het deksel vliegt van de ketel, de opgebouwde frustratie zoekt zich een weg naar buiten, de vulkaan barst uit ... De agressor verliest hierbij zijn zelfcontrole, het wordt hem te veel en hij is even niet meer voor rede vatbaar. Vaak staat deze agressie niet in verhouding tot de uiteindelijke aanleiding. De finale trigger is eigenlijk niet meer dan een kleinigheid die er nét teveel aan was.
Verkeersagressie is een typevoorbeeld van frustratieagressie: een reeks grotere en kleinere tegenvallers op de weg, opgehouden worden, tijd verliezen, geen parkeerplaats vinden enz. geven bijzonder vaak aanleiding tot frustratie en agressie.
Instrumentele agressie
Instrumentele agressie daarentegen is (in tegenstelling tot frustratieagressie) vooral goed gecontroleerd gedrag. De agressie wordt heel bewust en gericht gebruikt om iemand anders onder druk te zetten of te overbluffen. De instrumentele agressie is heel doelgericht en wordt geleidelijk opgevoerd. De agressor zal immers eerst trachten zijn doel te bereiken met “zachtere” middelen: vriendelijk zijn, complimentjes maken, de ander op zijn hand krijgen.
Pas wanneer dit niet lukt zal hij de druk gradueel opvoeren: de bedreigingen worden aanvankelijk subtiel, in een verder stadium meer uitdrukkelijk geformuleerd. Pas wanneer de voorgaande middelen falen wordt de dader zichtbaar agressief. Hij kan dan overschakelen op roepen, kleineren, zich opblazen, met voorwerpen gooien, op tafel slaan enzovoort.
Pathologische agressie
Pathologische agressie tenslotte is een uiting van een bepaald ziektebeeld of een chemisch of neurologisch falen. Denk bijvoorbeeld aan psychiatrische patiënten, een geriatrisch ziektebeeld, een delirium tremens (alcoholintoxicatie) of de onthoudingsverschijnselen bij een druggebruiker (“cold turkey”).
Waar de agressie bij een instrumentele agressor heel fijntjes wordt gedoseerd om de tegenstander te manipuleren, wordt een pathologische agressie helemaal niet geleid of gestuurd. Het is een blind gedrag, dat zich tegen niets of niemand in het bijzonder richt. De dader is zich ook weinig of niet bewust van wat hij doet. De situatie wordt hierdoor bijzonder onvoorspelbaar, en moeilijk te hanteren.
In heel wat gevallen is agressie een ongecontroleerde ontlading van opgebouwde en opgekropte woede. Het deksel vliegt van de ketel, de opgebouwde frustratie zoekt zich een weg naar buiten, de vulkaan barst uit ... De agressor verliest hierbij zijn zelfcontrole, het wordt hem te veel en hij is even niet meer voor rede vatbaar. Vaak staat deze agressie niet in verhouding tot de uiteindelijke aanleiding. De finale trigger is eigenlijk niet meer dan een kleinigheid die er nét teveel aan was.
Verkeersagressie is een typevoorbeeld van frustratieagressie: een reeks grotere en kleinere tegenvallers op de weg, opgehouden worden, tijd verliezen, geen parkeerplaats vinden enz. geven bijzonder vaak aanleiding tot frustratie en agressie.
Instrumentele agressie
Instrumentele agressie daarentegen is (in tegenstelling tot frustratieagressie) vooral goed gecontroleerd gedrag. De agressie wordt heel bewust en gericht gebruikt om iemand anders onder druk te zetten of te overbluffen. De instrumentele agressie is heel doelgericht en wordt geleidelijk opgevoerd. De agressor zal immers eerst trachten zijn doel te bereiken met “zachtere” middelen: vriendelijk zijn, complimentjes maken, de ander op zijn hand krijgen.
Pas wanneer dit niet lukt zal hij de druk gradueel opvoeren: de bedreigingen worden aanvankelijk subtiel, in een verder stadium meer uitdrukkelijk geformuleerd. Pas wanneer de voorgaande middelen falen wordt de dader zichtbaar agressief. Hij kan dan overschakelen op roepen, kleineren, zich opblazen, met voorwerpen gooien, op tafel slaan enzovoort.
Pathologische agressie
Pathologische agressie tenslotte is een uiting van een bepaald ziektebeeld of een chemisch of neurologisch falen. Denk bijvoorbeeld aan psychiatrische patiënten, een geriatrisch ziektebeeld, een delirium tremens (alcoholintoxicatie) of de onthoudingsverschijnselen bij een druggebruiker (“cold turkey”).
Waar de agressie bij een instrumentele agressor heel fijntjes wordt gedoseerd om de tegenstander te manipuleren, wordt een pathologische agressie helemaal niet geleid of gestuurd. Het is een blind gedrag, dat zich tegen niets of niemand in het bijzonder richt. De dader is zich ook weinig of niet bewust van wat hij doet. De situatie wordt hierdoor bijzonder onvoorspelbaar, en moeilijk te hanteren.
